Zgodnie z ustawą - kodeks karny skarbowy (kks) karane jest niewykonywanie obowiązków związanych z prowadzeniem księgi. Niewykonanie omawianych obowiązków mogą być potraktowane albo jako przestępstwo, albo jako wykroczenie skarbowe. Wszystkie te czyny sankcjonowane są karą grzywny, a popełnić je można wyłącznie przez zaniechanie. Za nieprowadzenie księgi wbrew obowiązkowi, należy rozumieć zarówno całkowite nieprowadzenie księgi, jak i prowadzenie księgi innej niż wymagana (przykładowo PKPiR zamiast ksiąg rachunkowych).

Krywan Tomasz: Nieprowadzenie wbrew obowiązkowi ksiąg na przykładach >

Prowadzenie ksiąg a odpowiedzialność karna skarbowa

Przy okazji omawiania odpowiedzialności karnej skarbowej w zakresie prowadzenia ksiąg warto wspomnieć, że podatnicy obowiązani do prowadzenia ksiąg podatkowych przechowują księgi i związane z ich prowadzeniem dokumenty do czasu upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego (który wynosi pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku – art. 70 par. 1 ustawy - Ordynacja podatkowa), chyba że ustawy podatkowe stanowią inaczej. W razie likwidacji lub rozwiązania osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, podmiot dokonujący jej likwidacji lub rozwiązania zawiadamia na piśmie właściwy organ podatkowy, nie później niż w ostatnim dniu istnienia tej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej, o miejscu przechowywania ksiąg podatkowych oraz dokumentów związanych z ich prowadzeniem (art. 86 ustawy - Ordynacja podatkowa). Trzeba również podkreślić, że obowiązek przechowywania dokumentacji księgowej oraz jej odtwarzania w celach dowodowych w przypadku jej utraty ciąży na podatniku, a w przypadku stwierdzenia przez organ podatkowy – w ramach toczącego się postępowania – zwłoki w tym zakresie, skutkującej trudnościami w pozyskaniu stosownych duplikatów utraconych dokumentów, nie przeradza się w obowiązek ciążący na tym organie.

Bartosiewicz Adam: Przestępstwa i wykroczenia skarbowe w podatku VAT >

Kary za nieprowadzenie ksiąg w kodeksie karnym skarbowym

Przepis art. 60 par. 3 kks penalizuje naruszenie przez podatnika lub płatnika obowiązku terminowego zawiadomienia właściwego organu o prowadzeniu księgi przez doradcę podatkowego lub inny podmiot upoważniony do prowadzenia ksiąg. Mowa tutaj o dwóch terminach tj. chodzi o termin 15 dni od dnia wydania ksiąg rachunkowych, oraz 7 dni od daty zawarcia umowy, mający zastosowanie w przypadku podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub ewidencji przychodów w zakresie ryczałtowego podatku od przychodów ewidencjonowanych.

Zobacz również:
Od stycznia wyższe kary za wykroczenia i przestępstwa skarbowe >>
Rząd szykuje zmiany w kodeksie karnym skarbowym >>

Jakie konsekwencje może ponieść firma, która w wyniku pożaru utraciła dokumentację źródłową za lata ubiegłe? >

Odpowiedzialność karnoskarbowa za nieprowadzenie księgi

Wracając jednak do odpowiedzialności karnoskarbowej z tytułu nieprowadzenia księgi, zaznaczyć trzeba, że z taką sytuacja będziemy mieli do czynienia w przypadku powstania obowiązku rozpoczęcia ewidencji zgodnie z ustawą o rachunkowości z uwagi na przekroczenie wskazanych w niej limitów przychodowych. I tak do zaprowadzenia pełnej księgowości od 2022 r. zobowiązane są podmioty wskazane w art. 24a ust. 4, 4b, 4c oraz 4e i 4f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, których przychody za 2021 r. wyniosły co najmniej 9 188 200 zł. Nie ulega żadnej wątpliwości, że księgami, o których mowa w kks są księgi rachunkowe (art. 53 par. 21 pkt 1 kks).

Podatnik, który zatem ze względu na przekroczenie limitu przychodowego (równowartość 2.000.000 euro w poprzednim roku obrotowym) powinien prowadzić księgi rachunkowe, a nadal prowadzi księgę przychodów i rozchodów, co do zasady może podlegać karze grzywny.

Rachunkowość finansowa przedsiębiorstwa - od jego powstania do likwidacji

Maria Hass-Symotiuk

Sprawdź  

Nieprowadzenie ksiąg to wykroczenie lub przestępstwo skarbowe

Nieprowadzenie ksiąg wbrew obowiązkowi stanowić może wykroczenie skarbowe lub przestępstwo skarbowe. Nieprowadzenie wbrew obowiązkowi ksiąg stanowi zagrożone karą grzywny wykroczenie skarbowe w przypadkach mniejszej wagi (tj. gdy niska jest szkodliwość społeczna tego czynu). W innych przypadkach nieprowadzenie wbrew obowiązkowi ksiąg stanowi przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny do 240 stawek dziennych.

Omawiany czyn może być popełniony jedynie z winy umyślnej, a więc sprawcy trzeba skutecznie zarzucić, że miał zamiar nieprowadzenia księgi. Jeżeli natomiast nieprowadzenie księgi wynikało z błędu (niewiedzy) po stronie podatnika, to nie będzie mowy o odpowiedzialności karnej. Trzeba również pamiętać, że zgodnie z zapisami ustawy o rachunkowości (art. 77), osoba, która dopuszcza do nieprowadzenia ksiąg rachunkowych, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie. Podatnikowi mogą być zatem wymierzone dwie osobne kary, tj. na podstawie art. 77 ustawy o rachunkowości (grzywna albo kara pozbawienia wolności) oraz na podstawie art. 60 kks (grzywna). W przypadku nałożenia dwóch grzywien wpłacie podlega tylko surowsza (art. 8 kks).