Nie zawsze jednak rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe. Czasami zachodzą określone przyczyny prawne czy faktyczne uniemożliwiające prowadzenie postępowania, a więc powodujące jego bezprzedmiotowość. Stosownie do brzmienia przepisów art. 208 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, można wskazać na obligatoryjne przesłanki umorzenia postępowania, tj. niezależnie od uznania organu prowadzącego sprawę i dokonywane z urzędu (par. 1), oraz umorzenie fakultatywne, tj. na wniosek strony. To umorzenie uzależnione jest jednak od kliku łącznie spełnionych przesłanek, w tym uznania organu i oceny celowości dalszego procedowania (par. 2).

Sprawdź w LEX: Decyzja o umorzeniu postępowania - PROCEDURA krok po kroku >>>

Kiedy umorzenie jest obowiązkowe, a kiedy nie

Zgodnie z art. 208 par. 1 ordynacji podatkowej, gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, w szczególności w razie przedawnienia zobowiązania podatkowego, organ podatkowy wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. W art. 208 par. 1 ordynacji chodzi o jakąkolwiek przyczynę powodującą brak jednego z elementów materialnego stosunku prawnego, co powoduje, że nie można wydać decyzji (postanowienia) załatwiającego sprawę co do jej istoty. Zatem istotą umorzenia postępowania jest jego przerwanie, uchylenie wszystkich dokonanych w nim czynności oraz orzeczenie o dalszym jego nieprowadzeniu.

Bezprzedmiotowość postępowania oznacza, że zachodzi trwała i nieodwracalna przeszkoda co do jego dalszego prowadzenia, zatem brak jest podstaw faktycznych i prawnych do kontynuowania postępowania, jeśli zaistnieją okoliczności powodujące niedopuszczalność merytorycznego rozpoznania sprawy. Przepisy ordynacji podatkowej nie zawierają jakiegoś katalogu przyczyn bezprzedmiotowości, wskazując, że może to nastąpić „z jakiejkolwiek przyczyny". Jedynie przykładowo w art. 208 par. 1 ordynacji wskazano, że przesłanką bezprzedmiotowości jest przedawnienie zobowiązania podatkowego.

Czytaj w LEX: Umorzenie postępowania podatkowego - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>>

Czytaj w LEX: Przedawnienie jako jeden ze sposobów na wygaśnięcie zobowiązania podatkowego na przykładach >>>

Ordynacja podatkowa. Komentarz. Tom II

Leonard Etel

Sprawdź  

Bezprzedmiotowość może zaistnieć z przyczyn, które istniały jeszcze przed wszczęciem postępowania podatkowego, a więc organ podatkowy nie powinien był w ogóle wszczynać postępowania (jednak nie wiedział o tych przesłankach lub zaniedbał zdobycie informacji), albo pojawić się już w trakcie postępowania. Przykładem przesłanki, która musi spowodować umorzenie postępowania jest niewłaściwość organu podatkowego, który prowadził postępowanie podatkowe.

Innym powodem umorzenia postępowania podatkowego może być fakt, że dany podmiot nie może w sprawie występować jako strona, bowiem nie ma interesu prawnego czy obowiązku.

Czytaj w LEX: Kierunki reformy przedawnienia w prawie podatkowym >>>

Sprawdź w LEX: III FSK 3573/21, Bezprzedmiotowość jako przesłanka umorzenia postępowania podatkowego. - Wyrok NSA >>>

Przykładowo nieskuteczne doręczenie decyzji powoduje, że postępowanie podatkowe zainicjowane wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania staje się bezprzedmiotowe na zasadzie art. 208 par. 1 w związku z art. 219 ordynacji. Nie można bowiem przywrócić terminu, który nie rozpoczął swojego biegu. Taka prawna możliwość otwiera się przed stroną postępowania podatkowego dopiero po wprowadzeniu decyzji do obrotu prawnego, a więc po jej prawidłowym doręczeniu (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 5 lipca 2022 r., sygn. I SA/Gl 134/22).

Postanowienie o umorzeniu postępowaniu

Organ odwoławczy wyda postanowienie o umorzeniu postępowania nie tylko wówczas, gdy postępowanie było od początku bezprzedmiotowe z uwagi na jego podmiot lub przedmiot. Organ odwoławczy podejmie takie rozstrzygnięcie również wtedy, gdy bezprzedmiotowość wystąpi w toku postępowania, także w trakcie postępowania odwoławczego. Moment powstania przesłanki bezprzedmiotowości nie ma znaczenia z uwagi na "nakaz umorzenia", wynikający z art. 208 par. 1 ordynacji. Jeżeli wystąpi bezprzedmiotowość, organ podatkowy musi umorzyć postępowanie (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 21 października 2021 r., sygn. I SA/Po 706/21).

Zobacz również: Fiskus chce wiedzieć o podatnikach coraz więcej >>

Skutki umorzenia postępowania

Z kolei w świetle art. 208 par. 2 ordynacji, organ podatkowy może umorzyć postępowanie, jeżeli wystąpi o to strona, na której żądanie postępowanie zostało wszczęte, a nie sprzeciwiają się temu inne strony oraz nie zagraża to interesowi publicznemu.

Co istotne, przyczyny umorzenia postępowania podlegają ścisłej wykładni, ponieważ stanowią wyjątki od zasady merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Decyzja o umorzeniu postępowania kończy bieg czynności procesowych. Nie rozstrzyga na podstawie przepisów prawa materialnego o uprawnieniach czy obowiązkach indywidualnego podmiotu, ale wywołuje pewne skutki prawne, np. związanie organu własną decyzją od chwili jej doręczenia (art. 212 ordynacji). Orzeczenie w formie decyzji o umorzeniu postępowania daje też gwarancje procesowe stronie postępowania, której od aktu tego służy zarówno odwołanie (art. 220 ordynacji), jak i skarga do sądu administracyjnego.