1. Umowa darowizny

Zgodnie z zawartą w art. 888 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – dalej k.c. definicją, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. W przepisach prawa cywilnego darowizna została skonstruowana jako umowa, a nie jednostronne oświadczenie woli darczyńcy.

W nauce prawa cywilnego zwraca się uwagę na możliwą kumulację czynności, gdy czynność przysparzająca o charakterze darmym zostaje połączona z inną czynnością, z reguły odpłatną. Tak skumulowane czynności uzyskują jedną postać zewnętrzną. Jest to sytuacja, w której jedną umową objęte zostają co najmniej dwa oświadczenia woli danego podmiotu, oparte na zróżnicowanych tytułach prawnych. O takiej sytuacji mówi się, iż mamy do czynienia z darowizną mieszaną (negotium mixtum cum donatione)1. W literaturze prawa cywilnego wskazuje się, iż najczęściej mamy do czynienia z darowizną występującą obok sprzedaży, zamiany i dożywocia2.

1 System prawa prywatnego, t. 7. Prawo zobowiązań - część szczegółowa, Warszawa 2001, s. 195.

2 J. Hubert, Darowizna powiązana z dożywociem, "Nowe Prawo" 1948, nr 5, s. 451 i n.

2. Opodatkowanie umowy darowizny

W praktyce w przypadku umów darowizny może dojść do zróżnicowanego opodatkowania tego rodzaju umów. W myśl art. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768) – dalej u.p.s.d., podatkowi temu podlega nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem darowizny. Zgodnie z art. 7 ust. 1 u.p.s.d., podstawę opodatkowania na potrzeby tego podatku stanowi wartość rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów.

Z kolei stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d) ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 68, poz. 458 z późn. zm.) – dalej u.p.c.c., podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlega umowa darowizny wyłącznie w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.

Zestawienie przywołanych przepisów dwóch ustaw podatkowych pokazuje, iż wyłączona z podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn wartość długów i ciężarów obciążających przedmiot darowizny w wypadku ich przejęcia przez obdarowanego stanowi podstawę opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Umowa ta jest jedyną podlegającą podatkowi od czynności cywilnoprawnych umową, na podstawie której następuje przejęcie długu3. Natomiast generalnie umowa darowizny za przedmiot może mieć także zwolnienie z długu obdarowanego. Literalna wykładnia przepisu wskazuje także, iż nie podlega opodatkowaniu umowa darowizny, w której następuje zwolnienie obdarowanego z długu, ciążącego na nim względem darczyńcy. Przy czym obowiązek podatkowy powstanie, jeżeli jednocześnie ze zwolnieniem z długu, jaki ciążył na obdarowanym względem darczyńcy, przejmie on zobowiązania darczyńcy wobec osób trzecich.

Przejęcie długów lub ciężarów może mieć miejsce zarówno w drodze wyraźnego oświadczenia obdarowanego złożonego w umowie darowizny, jak i nastąpić bez takiego oświadczenia mocą faktów dokonanych (per facta concludentia)4.

4 Zob. L. Stecki, Darowizna, Toruń 1998, s. 65.