Zasadniczo, zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, (dalej: ustawa o VAT), w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, oczywiście pamiętając o wszystkich zastrzeżeniach zawartych w ustawie o VAT. Przykładowo w przypadku pojazdów samochodowych (choć nie zawsze) odliczenie może dotyczyć 50 proc. kwoty podatku. Co do zasady, podatnik ma prawo do odliczenia, pełnego bądź częściowego, podatku naliczonego wynikającego z faktur VAT dokumentujących czynsz (ratę) leasingową lub inne płatności wynikające z zawartej umowy. Te inne płatności dotyczyć mogą przykładowo opłat za serwis SMS, kosztów wysyłanych monitów czy też opłat za wznowienie umowy. Najważniejsze jest to, aby stanowiły one płatności wynikające z zawartej umowy leasingu i nie mogły być traktowane jako odszkodowanie wypłacane leasingodawcy jak i nie mogły być uznane za oddzielne/odrębne od umowy leasingu świadczenie.

Podstawa opodatkowania przy usługach leasingu

Generalnie jako podstawę opodatkowania z tytułu świadczenia usług leasingu należy przyjąć wszelkie pobierane opłaty, w tym opłaty leasingowe, opłaty za świadczenia dodatkowe (o ile umowa przewiduje takie świadczenia) oraz prowizje i opłaty manipulacyjne pobierane zgodnie z tabelą opłat i prowizji. W praktyce zdarzają się przypadki, gdy podatnik zawiera umowę leasingu operacyjnego i w związku z nieterminowymi wpłatami rat umowa zostaje przedterminowo rozwiązana oświadczeniem finansującego. Bywa też, że po wystąpieniu takiej sytuacji korzystający zwraca się do finansującego z wnioskiem o cofnięcie oświadczenia o rozwiązaniu. Finansujący wyrażają zgodę na takie rozwiązanie, pod warunkiem, że korzystający ureguluje zaległe opłaty, odsetki, opłaty za wznowienie rozwiązanej umowy leasingu oraz koszty windykacji, i o wartości tych dodatkowych świadczeń podnoszą podstawę opodatkowania usługi leasingu.

Wypowiedzenie umowy leasingu a VAT

Należy jednak mieć na uwadze, że w przypadku przedterminowego wypowiedzenia umowy leasingu możemy mieć do czynienia z dwiema różnymi sytuacjami, które rodzą różne konsekwencje na płaszczyźnie VAT. W praktyce najczęściej spotykamy się z sytuacjami, gdy:

1. przedterminowe rozwiązanie umowy następuje za obopólną zgodą stron;
2. przedterminowe rozwiązanie umowy następuje z winy leasingobiorcy.

W przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy leasingu za porozumieniem, strony określają dodatkową opłatę. Powstaje więc wątpliwość czy obciążenie taką opłatą leasingobiorcę powinno być opodatkowane VAT. Na gruncie ustawy o VAT, przez świadczenie usług, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji (art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT). Jednak nie każde powstrzymanie się od działania czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem VAT wówczas, gdy jest wykonywane odpłatnie. Żeby można było uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, w ramach którego w zamian za wykonanie usługi płacone jest wynagrodzenie. Obecnie przeważa stanowisko, że w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy za obopólną zgodą stron mamy do czynienia z wykonaniem usługi w rozumieniu ustawy o VAT. To oznacza że pobierana opłata (bez względu na to czy nazwiemy ją odstępnym czy odszkodowaniem) stanowi wynagrodzenie za świadczenie usługi i powinna być opodatkowana. Ustalanie statusu dokonywanej wypłaty jako podlegającej bądź niepodlegającej opodatkowaniu VAT, należy więc oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Jeśli podatnicy zamierzają zawrzeć porozumienie na mocy którego:

• leasingobiorca uiści na rzecz leasingodawcy wynagrodzenie za wcześniejsze rozwiązanie umowy,
• zawarcie porozumienia oraz wpłacenie określonej kwoty na rzecz leasingodawcy prowadzi do zakończenia istniejącego pomiędzy stronami stosunku umownego,
• zakończenie obowiązywania umowy dokonane jest w inny sposób niż pierwotnie było to przewidziane i nie jest rezultatem jednostronnego niewywiązywania się lub nienależytego wywiązania się przez którąś ze stron umowy z ciążących na niej obowiązków,

to można przyjąć, że wypłacone wynagrodzenie stanowi formę zapłaty za określone działanie leasingodawcy – tj. wyrażenie zgody na odstąpienie od umowy.

Opodatkowanie VAT usług finansowych

Katarzyna Knawa

Sprawdź  

W takim przypadku istnieje bezpośredni związek pomiędzy dokonanym świadczeniem a otrzymanym wynagrodzeniem. Zgodę na zaniechanie określonej czynności (odstąpienie od umowy), za którą leasingodawca otrzymuje określoną kwotę pieniężną, należy traktować jako określone świadczenie usług podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, ponieważ spełniona jest przesłanka istnienia związku pomiędzy wpłatą należności, a otrzymaniem świadczenia wzajemnego, co jest warunkiem koniecznym do uznania, że wypłata tej kwoty podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Zobacz również: Od lipca podatników czekają zmiany w rozliczeniach VAT >>

Rozliczenie VAT – szkody wynikające z rozwiązania leasingu

Natomiast aby wypłata z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy nie podlegała VAT – musi mieć ona związek ze szkodą powstałą w wyniku rozwiązania umowy. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy z winy leasingobiorcy. W takich okolicznościach do rozwiązania umowy dochodzi na skutek decyzji jednej strony umowy. Leasingodawca stwierdza naruszenie przez leasingobiorcę warunków umowy (najczęściej leasingobiorca nie reguluje rat leasingowych). Wówczas zasadne jest uznanie, że opłata, którą leasingodawca obciąża leasingobiorcę, nosi znamiona odszkodowania. Zgodnie z art. 471 kodeksu cywilnego (dalej: KC) dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Istotą odszkodowań nie jest płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę.

Otrzymane odszkodowanie nie powinno wiązać się z żadnym świadczeniem ze strony poszkodowanego. Zapłata ta nie jest związana z zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji. W konsekwencji należy uznać, że opłata pobierana przez leasingodawcę w związku z rozwiązaniem umowy z winy leasingobiorcy nie stanowi wynagrodzenia z tytułu czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT. Można więc przyjąć, że odróżnienie przedterminowego rozwiązania umowy za obopólną zgodą stron od przedterminowego rozwiązania umowy z winy leasingobiorcy, będzie stanowiło zasadniczy warunek opodatkowania bądź braku obowiązku podatkowego po stronie leasingodawcy, a co za tym idzie, stwierdzenie istnienia prawa do odliczenia podatku naliczonego po stronie leasingobiorcy (mając ciągle na uwadze ograniczenia prawa do odliczenia tego podatku wynikające z ustawy o VAT).

Zatem w przypadku jednostronnego rozwiązania umowy, do którego dochodzi po stwierdzeniu naruszenia przez klienta warunków umowy, które to naruszenie zagraża jej dalszemu obowiązywaniu i pobrania od leasingobiorcy dodatkowej opłaty, która nie jest wynagrodzeniem za żadną usługę, lecz ma charakter  stricte odszkodowania, które ma zrekompensować utracone przez leasingodawcę korzyści, jakie uzyskałby on wskutek dalszego obowiązywania umowy, a których nie uzyska ze względu na konieczność wcześniejszego jej rozwiązania z uwagi na naruszenie umowy przez klienta - nie wystąpi obowiązek opodatkowania takiego świadczenia podatkiem VAT. Wynika to z prostego faktu, że w tym przypadku leasingobiorca ponosi jedynie ekonomiczne skutki swojego niezgodnego z umową działania (czego skutkiem jest przedterminowe rozwiązanie umowy).